آئین نوروز در خراسان

بنام خدای خوبی ها

بارانی بارید و زمین در خواب رفت و بارانی بارید و زمین بیدار شد.
بادی وزید و برگها فروریخت و بادی وزید و برگی رشد نمود.

دم و بازدم زمین و زمان در فراسوی طبیعت پیچید و نوید نو شدن را به ما داد.

 

بچه بودم و اسفند که میشد هر روز منتظر رسیدن عید بودم.هر روز میپرسیدم : ( کی عید میشه ؟ )

موقعی که به خرید میرفتیم واسه عید مطمئن بودم که نوروز نزدیکه.

لباس نو میخریدم  - کفش نو

...

...

...

صدای قران خوندن پدرم و دعای مادرم نزدیک تحویل سال سر سفره هفت سین بهترین موسیقی دنیا بود برام.

و امروز من در کنار خانواده خودم میشینم و راه سنت های پدرم رو ادامه میدم

 

نوروز مهم ترین و کهن ترین عید مردم ایران و یادگار چندین هزارساله ایران زمین، از جمله خراسان است. عید نوروز سده ها پیش از زرتشت هم وجود داشته و نخست یک جشن ملی و باستانی بوده است ولی بعدها به دلیل رویداد هایی که هم زمان با نوروز بوده، به ویژه روایت هایی که درباره این رویدادها در آثار تاریخی و مذهبی آمده است، این عید جنبه دینی نیز به خود گرفته و بزرگی و اهمیت بیشتری یافته است.

دراستان خراسان همه مردم به آداب و رسوم نوروز پای بند وعلاقه مند هستند. آنها چند روز دست از کار می کشند و غرق در خوشی و سرور می شوند و با تهیه خوراکی های متنوع از قبیل شیرینی ها و آجیل، شادی را به زندگی شان می آورند و برای پیوند با سرسبزی بهار، گندم و عدس سبز می کنند، لباس نو می پوشند، اسپند دود می کنند، تخم مرغ می پزند و آنها را رنگ می کنند. خراسانی ها هم مانند دیگر ایرانی ها ابتدای سال نو به دیدن بزرگان فامیل رفته، سپس به دیدن سایر خویشان، دوستان و نزدیکان خود می روند، سال نو را به هم تبریک گفته و به همدیگر هدیه می دهند.
از چند روز مانده به عید، همه در صدد تهیه لباس نو هستند. خانه تکانی کرده، جامه ها را می شویند، فرش ها را می تکانند و در و پنجره را پاک می کنند. در این روزها حاجی فیروزها، در کوچه و بازار راه می افتند.

پیش از تحویل سال، شماری به حرم امام رضا (ع) و یا مساجد می روند تا دعا بخوانند، گروهی نیز در خانه نزد خانواده خود می مانند.

خراسانی ها مانند تمام مردم ایران سفره هفت سین می چینند و در سفره قرآن، سبزه، سیر، سمنو، سیب، سنجد، سکه، سنبل، سپند و یک ظرف آب قرار می دهند.

روز نخست عید، بزرگ خانواده یا بزرگ محل، در خانه می نشیند، همه به دیدن وی می روند و نوروز را تبریک گفته او هم به هریک از دیدار کنندگان عیدی می دهد.

در این بخش تعدادی دیگر از آیین های نوروزی متداول در خراسان شمالی معرفی می شود

مراسم کوزه شکنی

در سال های دور مراسم کوزه شکنی یکی از آیین های دائمی در تمامی نقاط خراسان شمالی محسوب می شد اما در حال حاضر این آئین سنتی تنها در بعضی از روستاهای استان متداول است؛ این رسم با این کیفیت برگزار می شود که کوزه ای را مقداری آب می کنند و گاهی سکه پول هم درونش می اندازند، بعد از بلندترین نقطه منزل که معمولا پشت بام ها است، توسط یکی از اعضا خانواده که معمولا پسرهای خانواده هستند به پایین پرت شده و کوزه شکسته می شود و آب آن پاشیده می شود.

در گذشته شکستن کوزه را به عنوان نشانه آلودگی ها و اندوه های یکساله، واجب می دانستند و علاوه بر شکستن کوزه آلودگی ها، خانواده ها ظرفهای مسی خود را که بر اثر مصرف طی یکسال سرخ شده بود را به مسگرها می دادند و سفید می کردند، البته مراسم کوزه شکنی حالا دیگر خیلی کمرنگ شده و یا کاملا از بین رفته است.

کلوچه پختن

پختن کلوچه عیدی از آیین های بسیار خوب و باشکوه مردم خراسان شمالی پیش از فرا رسیدن نوروز است که تمام اعضای خانواده بخصوص خانم ها در آن مشارکت می کنند، در این آیین اعضای خانواده با همکاری هم خمیر مربوطه را درست می کنند، کلوچه ها را با شیر و شکر و گاهی دوشاب(شیره انگور) درست می کنند و به شکل هلال ماه و یا ستاره برش می زنند و به روش سنتی در تنور می پزند، این کلوچه ها زینت بخش سفره هفت سین شده و با ماست و شیره انگور خورده می شود.

عیدی برون برای عروس

جوانانی که در طی سال ازدواج کرده اند، از طرف خانواده داماد هدایایی به عنوان عیدی به خانه عروس می فرستند، البته این مراسم در خراسان شمالی برای اعیاد مذهبی مثل عید قربان نیز به جای آورده می شود.

مراسم علفه

مردم خراسان شمالی یک روز قبل از سال تحویل عید به منزل کسانی که عزیزانشان را از دست داده اند می روند و فاتحه می خوانند و حتی نزدیکان متوفی سبزه و سمنو هم برای خانواده های وابسته می برند، خوشبختانه در بسیاری از نقاط این استان، خصوصا در روستاها، این مراسم هنوز هم تقریبا با همان قوت سابق در روز ماقبل عید انجام می شود.

سفره هفت سین

هنگام حلول سال نو اعضای خانواده بر سر سفره هفت سین می نشینند، بزرگترها و حتی دیگران قرآن می خوانند و همگی ذکر خداوند را گفته و دعا و ثنا می کنند، آنان شکرگزاری کرده، آرزوی سلامتی و موفقیت می نمایند، لباس نو می پوشند، تبریک می گویند و عیدی می دهند که معمولا از طرف بزرگترها به کوچکترهاست.

سفره ای که مردم خراسان شمالی همانند سایر ایرانیان در موقع نوروز تزئین می کنند باید دارای شرایط زیر باشد: پارسی باشد، با حروف سین شروع شود، ریشه گیاهی داشته باشد، خوردنی باشد، اسم مرکب نباشد و برای بدن سودمند باشد.

در زبان پارسی تنها هفت چیز هستند که این ویژگی ها را دارند و آن هفت چیز عبارتند از: سیر، سیب، سبزی، سنجد، سرکه، سمنو و  سماق.

در حال حاضر برای زینت و چیدمان دلپذیرتر در سفره هفت سین، تقریبا همه خانواده های خراسان شمالی اجزاء دیگری هم در سفره هفت سین می چینند و در آرایش سفره شان نهایت خوش سلیقه گی را اعمال می کنند.

از آن جمله کتاب مقدس قرآن است که فلسفه آن حضور کلام خدا در سال جدید در زندگی صاحبان آن سفره هفت سین است، آیینه که به معنی راست کرداری در سفره هفت سین است، شمع نیز بر سفره روشنی و گرما بخش است و لطف و مهر و محبت و گرمی عاطفی خانواده را زیاد می کند.

برخی بر این باورند که سکه نماد دارایی و آب نماد روشنایی و تخم مرغ رنگی به معنای تولد و رشد و پویش انسان است که بر سر سفره می گذارند، شاهنامه، ساعت و دیوان حافظ نیز عناصری جداناپذیرند که بر سر سفره هفت سین خودنمایی می کنند.

در منابع مختلف تاریخی آمده است که هفت سین قبلا هفت شین بوده: شمع، شیرینی، شهد(عسل)، شمشاد، شربت، شقایق و شاخه نبات که سفره هفت شین را تشکیل می داده اند.

بعضی می گفتند هفت چین یا هفت چیدنی بوده که مربوط به قبل از اسلام بوده و در زمان هخامنشیان در عید نوروز، بر روی هفت ظرف چینی غذا می گذاشتند که به آن هفت چین یا هفت چیدنی می گفتند.

بعضی از محققین، هفت سین را چیدن هفت سینی یا هفت قاب بر سفره نوروزی می دانند که به آن هفت سینی می گفتند، هنوز هم در بعضی از روستاهای ایران سفره هفت سینی می گویند که عبارتند از: آب و سبزه، تخم مرغ، انار، سکه های تازه ضرب، ماهی، نارنج، گل بیدمشک و گلاب، نان پخته شده از هفت حبوب، خرما، پنیر، شکر و کتاب مقدس.

بعضی از مومنین مسلمان نوروز را مقارن با روز آغاز خلافت حضرت علی(ع) می دانستند، چنانکه هاتف اصفهانی می گوید:

نسیم صبح عنبربیز شد، برتوده غبرا/ زمین سبز نسرین خیز شد گنبد خضرا

همایون نوروز است امروز و به فیروزی/ بر اورنگ خلافت کرد شاه لافتی ماوا

عدد هفت

در زبان باستانی پهلوی عدد هفت به نام امرداد یعنی جاودانگی و بیمرگی است، چون این عدد با این مفهوم و معنای زیبا، زندگی و جاودانگی را می داد در نتیجه ایرانیان هفت نشانه را انتخاب کردند تا در جشن نوروز بر سر سفره نوروزی بگذارند.

هفت در اسلام: آسمان هفت طبقه دارد، فرعون در خواب هفت گاو چاق و هفت گاو لاغر دید که گفتند هفت سال خشکسالی و هفت سال فراوانی می شود، جهنم هفت طبقه دارد، گناهان اصلی هفت عدد است،  پیش از اسلام در بین اعراب هفت بار طواف دور کعبه مرسوم بوده و در سنت اسلامی نیز چنین است، هفت بار شستن اشیاء ناپاک و قرار گرفتن هفت عضو بدن در هنگام نماز بر زمین در اسلام آمده است.

دید و بازدیدهای نوروزی در خراسان شمالی

"میری نوروزی" که در حال حاضر به فراموشی سپرده شده است، مسابقات پهلوانی کشتی چوخه، انواع بازی ها مثل کبدی، چورچور، توپ بازی، رقص با چوب، شادمانی و پایکوبی از مراسماتی است که در ایام نوروز در این استان مرسوم است.

همچنین در سال های پس از انقلاب، روز 12 فروردین یکی از ایام خجسته ایرانیان انقلابی است که در این روز مردم ایران پای صندوق های رای رفتند و بالاتفاق مهر تایید بر جمهوری اسلامی ایران زدند؛ روزی بس فرخنده و مبارک.

سرانجام آخرین روز از روزهای فروردین(عید نوروز) روز سیزده بدر است، در این روز مردم نحوست سیزده را در بیابان کنار چشمه سارها و بر لب جویبارها، بر روی سبزه ها و پارکها می گذرانند، انواع غذاهای خوشمزه و اشتها برانگیز و ذائقه نواز می پزند هنگام نهار با انواع سبزیجات، ماست، دوغ و خورشت های رنگارنگ و انواع آش های محلی سفره را زینت داده و رنگین می کنند.

همچنین در این روز بنا بر سنتی کهن جوانان دم بخت نیز در صحرا و دشت، میان سبزه زاران و باغات، به نیت رفتن به خانه بخت و خوشبخت شدن بر سبزه ها گره می زنند و ...

جایگاه عید نوروز در اندیشه اسلامی

عید از دیدگاه اسلام عبارت است از تطهیر نفس و تصفیه جان از ناپاکی ها و تمرین صبر و استقامت و شکستن غرور و خودخواهی، اگر بخواهیم عید نوروز برای ما یک عید واقعی باشد باید به ارزش های اسلامی این عید که در سایه تعالیم اسلام رنگ دینی پیدا کرده توجه نمود و از ضد ارزش های عید دوری کنیم.

غسل عید: امام صادق(ع) می فرمایند: در نوروز غسل کن و تمیز ترین لباسهای خود را بپوش و به بهترین عطرها خود را خوشبو کن و این روز را روزه بگیر.

نماز عید: شیخ طوسی فرموده: در روز عید نوروز وقتی نماز ظهر و عصر را خواندی چهار رکعت نماز با دو سلام یعنی دو رکعت دو رکعت نماز بخوان.

نظافت و لباس تمیز، دید و بازدید از بستگان و بزرگان شهر و دیار، دیدار جمعی از مصیبت دیدگان از جمله ارزش های نوروزی در فرهنگ ایرانی اسلامی محسوب می شود؛ همچنان که امام خمینی(ره) می فرمایند: در ایام نوروز به مریضخانه ها بروید و احوال مریضان را بپرسید.

هدیه و عیدی دادن از رسوم معمول عید است، در روایتی آمده که شخصی هدیه ای برای امام علی(ع) آورد و عرض کرد: این هدیه به مناسبت نوروز است، حضرت فرمودند(نیروز ناکل یوم)؛ هر روز برای ما نوروز و روز نویی است.

توجه به قرآن کریم و تلاوت آن و دعا برای سلامتی و موفقیت و رشد و تعالی فضائل انسانی نیز در روز عید نوروز توصیه شده است؛ محدث قمی می گوید: در هنگام تحویل و لحظه حلول سال جدید دعای یا مقلب القلوب و الابصار قرائت شود.

روزه گرفتن که یکی از دستورات مطلوب و مستحب در روز عید نوروز است؛ امام صادق(ع) با عبارت( تکون ذالک الیوم صائما) آن را بیان داشته است و همچنین امام خمینی(ره) نیز روزه گرفتن مستحبی را در نوروز سفارش و تایید فرموده اند.

رفتن به زیارت اهل قبور و برگزاری مراسم سال تحویل در کنار  قبور شهدا از دیگر آداب دینی نوروز است.

روایت است که در نوروز جامی سیمین که پر از حلوا بوده برای پیامبر(ص) هدیه آوردند و آن حضرت پرسید که  چیست؟ گفتند امروز روز نوروز است. پرسید نوروز چیست؟ گفتند عید بزرگ ایرانیان است. پیامبر(ص) فرمود: آری در این روز بود که خداوند عسکره را زنده کرد. پرسیدند عسکره چیست؟ فرمود: عسکره هزاران مردمی بودند که از ترس مرگ ترک دیار کرده و سر به بیابان نهادند و خداوند به آنها گفت بمیرید و مردند،  پس آنان را زنده کرد و ابرها را امر فرمود که بر آنها ببارد(ازاین روست که پاشیدن آب در این روز رسم شده است).

پس پیامبر(ص) از این حلوا تناول کرد و جام را میان اصحاب خود قسمت کرد و فرمود: کاش هر روز برای ما نوروز بود.

بنا بر روایات نوروز روزیست که کشتی نوح بر زمین قرار گرفت، روزیست که جبرئیل بر حضرت رسول(ص) برای وحی نازل شده است، روزیست که حضرت محمد(ص) امر فرمود تا یاران وی با حضرت امیرالمومنین(ع) بیعت کنند، روزیست که حضرت علی(ع) در جنگ نهروان پیروز شد و ذوالثربیه که سر کرده خوارج بود را به قتل رسانید، روزیست که قائم آل محمد یعنی حضرت صاحب الامر(عج) ظاهر می شوند و همچنین در نوروز واقعه غدیر خم روی داده و تطابق نوروز با واقعه غدیر خم ثابت شده است.

حدیثی را به پیامبر اسلام(ص) نسبت داده اند که در آن فرموده اند: ایرانی ها را بزرگ بشمارید و به دو جشن آنها یعنی نوروز و مهرگان احترام بگذارید.