نقش اسپا در صنعت گردشگری - طرح ملی

در بسیاری از کشورهای دنیا، اسپا به عنوان یک صنعت شناخته شده، درآمدهای میلیون دلاری برای آن کشور ایجاد می‌کند و این در حالی است که وقتی به تاریخچه پیدایش اسپاها نگاهی بیاندازیم، ریشه بسیار قوی آن را در فرهنگ و تمدن میهن مان پیدا می‌کنیم. اما متاسفانه با بی‌اهمیت شمردن این فرهنگ، بازار این صنعت را به کشورهای دیگر سپرده‌ایم. در حالی‌که هنوز هم با مروری بر فرهنگ کهن و داشته‌های قدیمی می‌توانیم حرف‌های تازه‌ای در این صنعت برای دنیا داشته باشیم

آگاهی بشر از خواص درمانی آب‌ های معدنی و چشمه‌ های آب گرم به سال‌ ها قبل از میلاد باز می‌گردد. چنین روش‌ های درمانی در سرتاسر دنیا رواج داشته است اما به طور ویژه‌ای در اروپا و ژاپن مورد استفاده قرار گرفته است. اسپا های روزانه از محبوبیت ویژه‌ای برخوردار هستند و خدمات درمانی متنوعی را ارائه می‌دهند.از زمان قرون وسطی (قرن ۵ تا ۱۵ میلادی) بیماری‌ هایی که به دلیل فقر آهن بوجود می‌آمدند با نوشیدن آب‌ های معدنی که حاوی املاح و نمک بودند درمان می‌شدند. در قرن شانزده، کشور انگلستان اعتقاد باستانی رومی‌ ها را در مورد خواص درمانی آب‌ های معدنی و چشمه‌ های آب گرم احیاء کرد (در سال ۱۵۹۶ ویلیام سلینگبی به شهر اسپا سفر کرد و چشمه آب گرمی را در یورک‌شایر کشف کرد.او مکانی محصور شده را در اطراف آن چشمه ایجاد کرد که با نام هاروگیت شهرت یافت. آن مکان به اولین مرکز برای ارائه آب نوشیدنی معدنی در انگلستان تبدیل شد. پس از آن در سال ۱۵۹۶ دکتر تیموسی برایت پس از کشف دومین چشمه آب معدنی آن را اسپا انگلیسی نام نهاد که همین امر موجب استفاده از واژه اسپا به صورت جهانی شد.

درمانگران اسپا از زمان‌ های گذشته که استحمام با آب‌ های معدنی و چشمه‌ های آب گرم به عنوان درمانی برای بیماری‌ ها شناخته شده بود وجود داشته و فعالیت می‌کردند. در زمان‌ های گذشته برخی از افراد برای درمان بیماری‌ های خود مسافت‌ های زیادی را برای رسیدن به چشمه‌ های آب گرم و یا آب سرد طی می‌کردند.

بسیاری از مردم در سرتاسر جهان بر این باورند که استحمام در آب‌ های معدنی و چشمه‌ های آب گرم می‌تواند خواص درمانی ویژه‌ای چه از نظر فیزیکی و چه از نظر روانی داشته باشد. اعتقاد بر پاکی روح و جسم در بسیاری از ادیان از جمله اسلام وجود داشته است. همین امر موجب گسترش استفاده مردم از آب‌ های معدنی و چشمه‌ های آب گرم شده بود

بررسی‌ های باستان شناسی در اطراف چشمه‌ های آب گرم در فرانسه و جمهوری چک نشان می‌دهد که نشانه‌ هایی از سلاح‌ های عصر برنز در آن اطراف وجود داشته است و همین امر نشان از قدمت وجود اسپا ها در سالیان دور دارد.

صنعت اسپا  و البته ، اسپای ایرانی با استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های ایرانیزه شده در  بسیاری از کشورهای جهان یک امر بسیار جا افتاده و پذیرفته شده در زمینه گردشگری به حساب می‌آید.

با توجه به ریشه ایرانی اسپا، تکنیک‌ها و روش‌های مدرن اسپا در سطح بین‌المللی و پس از تحقیق و بررسی کامل خدماتی را تحت عنوان اسپای ایرانی ارائه دهیم؛ برای دستیابی به این هدف از مکان‌هایی مانند حمام فین کاشان و گرمابه‌های قدیمی می توان الگوی ساختاری مفید گرفت .  از سوی دیگر با توجه به چشمه‌های آب معدنی بسیار غنی در کشور، می‌توان از این توان نیز در ارائه خدمات اسپای ایرانی استفاده کنیم

 

در سال 2011، صنعت اسپا به عنوان یکی از 5 شغل برتر از نظر درآمدزایی در سطح جهان معرفی شده است. این صنعت امروزه در سطح بین‌المللی و همچنین در کشور به سرعت رو به رشد بوده و چناچه آموزش‌ و فرهنگ‌سازی به صورت صحیح انجام شود، می‌توانیم حرف‌های زیادی برای ارائه و حتی صادرات اسپای ایرانی به دیگر کشورهای جهان داشته باشیم.

 

. برای احیاء حمام‌های قدیمی ایران جا دارد شیوه‌ای مدرن را به فرهنگ کهن درآمیزیم و داشته‌های فرهنگیمان را به بازار جهان عرضه کنیم.
بی‌شک پرداختن به داشته‌های ایرانی، بسیار توانمندتر از تقلید کورکورانه از بازار جهان در جذب گردشگران خارجی کارساز خواهد بود. چرا که برای هر گردشگر جاذبه‌های بومی و فرهنگی هر کشور نسبت به الگوهای شناخته شده در اکثر کشورها ارجح‌ است. بنابراین گویا زمان آن رسیده است که حمایت مسئولین محترم صنعت گردشگری از این مقوله کهن اما فراموش شده، پررنگ‌تر شود تا هرچه سریع‌تر فاصله استانداردهای جهانی نسبت به الگوهای ارائه شده داخلی برداشته شده و میهن عزیز ما ایران نیز از این صنعت روبه‌رشد سودمندترین بهره را کسب کند. در کشورهای اروپایی به محل‌هایی که خدمات آب‌درمانی ارائه می‌دادند، اسپا اطلاق می‌شد ولی از آن‌جا که عموما در مکان‌های فوق ماساژ هم ارائه می‌شد به مرور زمان اسپا به محلی اطلاق شد که در آن خدمات آب‌درمانی و ماساژ ارائه می‌شود. از طرف نام قدیم اصفهان، اسپادانا بوده که برای راحتی آن‌را اسپا می‌نامیده‌اند. (فرهنگ دهخدا) در آن دوران حمام‌های عمومی بسیاری در اصفهان رایج بوده است و حمام‌های تاریخی اصفهان نمادی از شکوه و تمدن و فرهنگ ایران زمین بودند. به طوری که یک مورخ فرانسوی در سفرنامه خود می‌نویسد: زمانی‌که اروپاییان در بشکه خود را می‌شویند و یکی از شاهزادگان فرانسوی افتخار می‌کند که 5 سال است حمام نکرده است، در شهرهای اصفهان و کاشان، حمام‌های بزرگ و باشکوهی همچون کاخ وجود دارد. و جای افسوس و دریغ است که امروز صنعت اسپا در بسیاری از کشورهای صنعتی درآمدزا است ولی در ایران حتی در هتل‌های 5 ستاره نیز با اسپای استاندارد مواجه نمی‌شویم و حتی تعریف نام اسپا نیز به جای حمام‌های با شکوه با معماری بی‌نظیر جای خود را به اتاق‌های ماساژ بسیار کوچک و غیر استاندارد با حداقل امکانات سپرده است که می‌تواند برای افرادی که حداقل آگاهی را در مورد اسپا دارند، نقطه ضعف بزرگی به شمار آید. در هر صورت امید است با تغییر نگرش مثبت به مقوله گردشگری به زودی شاهد رشد این صنعت فراموش شده در کشور باشیم.

چشمه‌های درمانی مزیت رقابتی گردشگری ایران

جدا از بیمارستان‌های مجهز و پایین بودن هزینه‌های درمانی که جزو مزایای ما در توریسم پزشکی محسوب می‌شود، وجود برخی جاذبه‌های طبیعی که خاصیت درمانی نیز دارند از دیگر فرصت‌های ما برای رقابت‌پذیری با کشورهای مدعی توریسم سلامت است. آب‌درمانی با شیوه اسپا، آب‌های معدنی و گرم نمونه‌ای از این موارد هستند. گردشگری سلامت این روزها به یکی از شاخص‌ترین حوزه‌های صنعت‌ گردشگری در ایران تبدیل شده است؛ کنفرانس گردشگری سلامت کشورهای عضو اکو در مازندران چندی پیش برگزار شد و در بسته خروج از رکود دولت نیز با نام بردن از گردشگری سلامت سایر انواع صنعت توریسم به محاق رفت، اما جدا از نقدهای وارده به این گزینش، گردشگری سلامت دارای چه ویژگی‌هایی است که می‌تواند به یک گزینه ارز‌آور در کشوری با ویژگی‌های فرهنگی ایران و در دوران اقتصاد مقاومتی تبدیل شود.

از آنجا که گردشگران پزشکی عموما دوره‌ای بلندمدت‌تر از یک گردشگر عادی در کشور میزبان می‌مانند، قادرند ارز بیشتری را به واسطه هزینه‌های پزشکی در مقصد سفرشان هزینه کنند؛ همچنین با این پیش‌فرض که بیماران عموما با همراه سفر می‌کنند؛ هر گردشگر پزشکی را می‌توان فی‌نفسه با همراه در نظر گرفت و هزینه‌های این فرد را نیز جزو درآمدهای این نمونه گردشگری به حساب آورد. فراهم آوردن تسهیلات برای گذراندن دوران نقاهت و پیشنهاد بازدید از جاذبه‌های تاریخی‌، طبیعی و فرهنگی از دیگر امکاناتی است که حتی قادر است گردشگر سلامت را پس از درمان کامل به یک گردشگر فرهنگی یا طبیعت‌گرد تبدیل کند.

اما آیا ایران توان آن را دارد که به جایگاه شاخصی در گردشگری اسپا  دست پیدا کند و پتانسیل‌های موجود چگونه است؟ جدا از بیمارستان‌های مجهز و پایین بودن هزینه‌های درمانی که جزو مزایای ما در توریسم پزشکی محسوب می‌شود؛ وجود برخی جاذبه‌های طبیعی که خاصیت درمانی نیز دارند از دیگر فرصت‌های ما برای رقابت‌پذیری با کشورهای مدعی توریسم سلامت است. آب‌درمانی با شیوه اسپا، آب‌های معدنی و گرم نمونه‌ای از این موارد هستند. پدیده‌هایی که تنها در مناطق خاص جغرافیایی ظهور می‌یابند و این روزها با افزایش ناراحتی‌های عصبی، خستگی، دردهای عضلانی و مفاصل به یک گزینه جذاب برای گردشگران جویای سلامت تبدیل شده‌اند.

توریسم چشمه‌های معدنی

توریسم چشمه‌های معدنی تقریبا بهترین نوع شناخته‌شده توریسم تندرستی است و گاهی مترادف آن نیز تلقی می‌شود. ‌ای اس پی آ (International SPA Association) چشمه‌های معدنی را به‌عنوان «مکانی اختصاصی برای ارتقای کامل تندرستی از میان سایر خدمات تخصصی که قوای ذهن، جسم و روح را تقویت می‌کنند» می‌شناسد. ‌ای اس پی آ، عناصر اصلی چشمه‌های معدنی را تمدد اعصاب (مدیریت فشار روانی)، تفکر (مدیتیشن)، تجدید قوا (انرژی و جوان‌سازی) و خوشی (خوشحالی و سرگرمی) می‌داند. چشمه‌های معدنی برحسب آنچه ارائه می‌دهند، متفاوتند و هر یک خدمات و درمان‌های خاصی را ارائه می‌دهند. اما تمام آنها یک نقطه مشترک دارند و آن ارتقای سلامت و بهداشت گردشگران است.

تجربه جهانی توریسم آب درمانی

گردشگری آب‌درمانی معمولا تعبیر به گردشگری صحت یا بهبود می‌شود. ریشه این گردشگری را می‌توان در هزاران سال پیش جست‌وجو کرد. اما در دوره جدید، شروع آن را از ۱۹۳۹ می‌دانند. ۱۰ هزار چشمه آب معدنی در آمریکا وجود دارد و چهارمین صنعت تفریحی با ۱۱/۲ میلیارد درآمد سالانه، به وجود آورده است. تخمین زده شده که اروپا دارای ۱۱۰۰ چشمه و آمریکای لاتین ۱۸۰۰ چشمه هستند. کشور‌هایی نظیر فرانسه، آلمان، ایتالیا و ژاپن که در استفاده از منابع آب‌های معدنی خود دارای سابقه طولانی هستند، همه ساله تعداد کثیری جهانگرد را به خود جذب کرده و از نظر توریستی و اقتصادی این موضوع در کشورشان اهمیت فراوانی دارد. در ایتالیا سالانه بیش از یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر که یک‌چهارم آنها خارجی هستند از آب‌گرم معدنی استفاده می‌کنند. کشورهای دیگر چون روسیه، چکسلواکی و آلمان نیز، شرایط درمان با آب گرم معدنی و نیز کادر پزشکی متخصص را با همکاری بیمه‌های مختلف برای پذیرش بیماران و گردشگران مهیا کرده‌اند. به‌عنوان مثال پزشکان متخصص آب‌های معدنی فرانسه حدود ۶۰۰ نفر هستند و در ۱۰۰ ایستگاه آب معدنی که حدود یک‌دهم آن شهرت جهانی دارند به راهنمایی بیماران مشغولند.

گردشگری اسپا  بخشی کوچک اما مهم از بازار گردشگری را به خود اختصاص داده است. این نوع گردشگری در کشورهای توسعه‌یافته‌ای همچون اسکاتلند، مجارستان، سوئیس، یونان، نیوزیلند، ایالات متحده، کانادا و کشورهای در حال توسعه‌ای مانند کوبا، کارائیب، کرواسی، هند، اردن، بحرین، مالزی، سنگاپور و تایلند رواج دارد.

گردشگری آب درمانی در ایران

آب‌درمانی یا گردشگری چشمه‌های معدنی در ایران با توجه به گونه‌گونی آنها به ۶ دسته تقسیم می‌شود. آب‌های گوگردی (سولفوره)یکی از آنهاست: که آن را می‌توان به طریق تنفسی، به صورت بخور و نوشیدن به کار برد؛ مانند چشمه سادات محله سخته‌سر (تنکابن). آب‌های سولفاته نیز گونه‌ای دیگر است که این آب‌ها چنانچه همراه با آب‌های کلریددار باشند به آب‌های کلروسولفاته موسومند و خاصیت تسکین‌دهندگی، ضدخارش و ملین دارند. برای نمونه از آب‌های سولفاته می‌توان چشمه آب گرم سراب را نام برد. آب‌های بیکربناته هم به صورت نوشیدن و هم جهت تن شستن به کار می‌روند و به علت گازدار بودن کاربرد خارجی آنها سبب ازدیاد ادرار، کند شدن نبض و باز شدن عروق می‌شود. نوشیدن آنها نیز سبب ازدیاد ترشحات معده، ازدیاد صفرا، بهبود فعالیت کلیه، دفع اسیداوریک و بهبود متابولیسم پروتئیدها، گلوسیدها و کلسترول می‌شود. چشمه‌های خرقان قزوین (کربناته) و سرعین اردبیل (بیکربناته) از جمله این آب‌ها هستند. آب‌های کلروره نیز به صورت درون بدنی و بیرون بدنی جهت درمان بیماری‌های روماتیسم، راشیتیسم، یا تورم موضعی به کار می‌روند. استحمام با آب‌های کلروره سبب باز شدن عروق محیطی می‌شود و بیشتر به‌صورت غرغره و شست‌وشوی بینی جهت بیماری‌های دستگاه تنفسی به کار می‌روند. این آب‌ها همچنین محرک، مدر و تسکین‌دهنده‌اند و سبب تحریک دستگاه گوارش می‌شوند؛ مانند چشمه قلعه عسکر کرمان. آب‌های آهن‌دارقسم دیگری است که حاوی ترکیب‌های مختلف آهن هستند و سبب ازدیاد گلبول‌های قرمز و هموگلوبین می‌شوند و جهت درمان بیماری‌های کم‌خونی و نیز بهبود گوارش و رشد بدن به کار می‌روند. چشمه‌های آهن آبعلی و آب گرم لاریجان دارای آب آهن‌دار هستند. آب‌های پرتوزا نیز حاوی گازهای رادیواکتیو به‌ویژه گاز رادون هستند و کاربرد آنها سبب فزونی فعالیت بافت‌ها می‌شود و اکثرا برای دردهای روماتیسمی، مفصلی و عصبی به کار می‌روند. این آب‌ها همچنین در مورد بیماری‌های جلدی مانند اگزمای پرخارش و نیز بیماری‌های زنانگی موثرند. نوشیدن آنها سبب دفع اسیداوریک موجود در ادرار و در نتیجه تسکین دردهای مفصلی می‌شود. چشمه آب سیاه رامسر و نیز بیشتر آب‌های گرم اردبیل از این جمله‌اند.

پراکندگی چشمه‌های معدنی ایران و خواص درمانی آنها نشان از آن دارد که ما با یک برنامه‌ریزی مناسب قادریم ضمن حفاظت از این چشمه‌ها از آنها به‌عنوان منبعی برای ارزآوری استفاده کنیم. بروز و ظهور انواع بیماری‌های روحی و جسمی که چاره آن قرار گرفتن در حوضچه‌های آب گرم برای کسب آرامش و سلامت است، می‌تواند هر گردشگری را از هر گوشه‌ای از جهان به سمت ایران بکشاند تا در کنار درمان از کشوری بازدید کند که این روزها در حال تبدیل شدن به یکی از مقاصد جذاب گردشگری خاورمیانه است. مسوولان و سیاست‌گذاران این حوزه نیز در این راستا باید بکوشند ساختارهای سازگار با محیط‌زیست منطقه و استاندارد را در نزدیکی چنین اماکنی ایجاد کنند یا مشاوره لازم را در این خصوص به سرمایه‌گذاران علاقه‌مند ارائه کنند. در پیش گرفتن این تمهیدات در کنار مشارکت مردم محلی در مدیریت گردشگری چشمه‌های درمانی مناطق مختلف ضمن ایجاد یک مدیریت بهینه و جلوگیری از ایجاد تنش در مناطق گوناگون با فرهنگ‌های مختلف، توزیع درآمد در سطح ملی را به همراه خواهد داشت و به رشد متوازن یاری خواهد رساند.