میراث هخامنشیان تا تیموری ( بحستان )

بجستان  میراث هخامنشیان تا تیموری

 

 

قسمت بجستان شامل:۱.       موقعیت جغرافیایی-پیشینه تاریخی۲.       مسجد جامع بجستان۳.       پل یونسی۴.       رباط زین آباد۵.       رباط فخرآباد۶.       مسجد مرندیز۷.       مسجد مزار۸.       پارک طبیعی بجستان۹.       کاروانسرای قاسم‌آباد۱۰.   سیاه کوه هلالی۱۱.   مشاغل و هنرهای سنتی بجستان۱۲.   سوغات بجستان ۱۳.   سایر تفرجگاهها ومناطق ییلاقی    

     موقعیت جغرافیایی

شهرستان بجستان در فاصله ۲۷۸ کیلومتری جنوب غربی مشهد با مساحتی بالغ بر ۳۷۰۰ کیلومتر مربع از نظر موقعیت در طول جغرافیایی ۵۸ درجه و ۱۰ دقیقه و عرض جغرافیایی ۴۳ درجه و ۳۱ دقیقه در ارتفاع ۱۲۵۰ متر از سطح دریا واقع گردیده است . این شهرستان از شمال به خلیل آباد و از جنوب به فردوس از شرق به گناباد و از غرب به بشرویه منتهی می شود. بلندترین نقطه آن در حوالی روستای آهنگ(ارتفاعات سیاه کوه) بالغ بر ۲۴۴۰ متر و پست‌ترین نقطه در اطراف مرندیز و سردق به ارتفاع ۸۳۶ متر از سطح دریا می باشد . براساس آخرین تقسیمات کشوری بجستان دارای دو بخش مرکزی و یونسی و ۳ دهستان می باشد .

 پیشینه تاریخی بجستان :

 وجود محوطه ها و آثار باستانی اطراف بجستان و مسجد جامع با اهمیتی که در دوران شاهرخ تیموری ساخته شد دلیل بر اهمیت و اعتبار تاریخی این شهرستان می باشد . قدمت بجستان به اندازه قدمت گناباد است و احتمالاً به دوره هخامنشی می‌‌رسد این شهر در گذشته بعنوان بوزستان،بَزستان و بژستان نیز نامیده شده و به موجب نظر بعضی از مورخین توسط سام نریمان قهرمان افسانه ای ایران ساخته شده است .برخی معتقدند «نام بجستان یا بغستان (سرزمین ایزد) خود گویای وجود این است که این آبادی از دوران قبل از زرتشت و یا دست کم وابستگی آن به آئین های قبل از زرتشت است» . گویا یاقوت حموی نخستین نویسنده‌ای است که آن را اسم برده و گوید «دهکده ای است» در دوران تیموریان گویا بجستان از اهمیت برخوردار بوده و اعتبار آنجا آنقدر بوده است که حاکمان و بزرگان معاصر تیمور قادر بوده اند تیمور را از خرابی آن شهر باز دارند . 

از حیث تجارت و داد و ستد بجستان در دوران قاجاریه از اهمیت و رونق بالایی برخوردار بوده است شبکه گسترده راهها و رباطهای متعدد در راه فیض آباد به بجستان و فردوس مثل رباط فخر آباد ، رباط قاسم آباد و رباط زین آباد دلایل آن رونق و داد و ستد است . 

 

 مسجد جامع بجستان

  

مهمترین اثری که از قرن نهم هجری در شهرستان بجستان باقی مانده مسجد جامع بجستان است که در زمان شاهرخ تیموری به همت «محمدبن فخرالدین بن سیف الدین بن مقدم بجستانی» بنا شده و تاریخ اتمام آن بر اساس کتیبـه موجود در مسجد سال ۸۲۸ هجری می باشد . این مسجد که در کوچه طاهری قرار دارد در حال حاضر دارای دو ایوان بر دو سوی صحن مربع شکل آن می باشد و بر انتهای ایوان قبلی محرابی مقرنس کاری تعبیه شده و در سمت مغرب مسجد شبستانی است که سقف آن بر فراز ستون هایی استوار شده است. بر اساس کتیبه ای در ایوان شمالی در سال ۱۰۲۴ ه.ق این مسجد در زمان شاه عباس کبیر توسط حاج ناصرالدین محمدابن احمد مرمت شده است.

پل یونسی 

 

از ابنیه تاریخی بجستان که بر امتداد کال شور و بر روی آن ایجاد شده سازه ای است آجری و مستحکم موسوم به پل یونسی که نام خود را از شهر نزدیک واقع در ۴۵ کیلومتری شهر بجستان گرفته است . معماری این پل دارای ۹ چشمه تاق جناغی و آبرهای نیمه مدور است . که در بخشی از آن سنگ یا ملات ساروج و قسمتهایی دیگر از آجر و گچ ساخته شده است . این بنای تاریخی از یادگارهای دوره صفویه است . 

 رباط زین آباد 

 

 این بنای با ارزش در ۶۰ کیلومتری گناباد و به فاصله ۱۵ کیلومتریی جنوب شرقی بجستان و در امتداد جاده بجستان- فردوس واقع است . رباط زین آباد با وسعت تقریبی ۲۵۰۰ متر مربع به صورت نقشه چهار ضلعی و فضاها

ی معماری متفاوت توقف گاه کاروانیانی بوده است که مسیر کویر را طی می نموده اند . در اضلاع شمالی و جنوبی در هر طرف از صحن رباط فضاهایی به عرض سه متر برای اقامت مسافران و اتاق هایی نیز به ابعاد ۳ * ۴  متر تعبیه شده است . شاه نشین بنا که قسمت شاخص این اثر معماری  محسوب می شود در ضلع غربی صحن قرار گرفته و ورودی آن با سه چشمه طاق و دو دالان که به پشت شاه نشین منتهی می شود مشخص است . رباط زین آباد از یادگارهای معماری عصر قاجاریه است .

 

رباط فخرآباد

 

 رباط چهار ایوانی فخرآباد در حاشیه روستایی به همین نام واقع است این مکان با فضاهای وسیع خود ظاهرا در زمان رونق و آبادانی مورد استفاده کاروانیانی بوده است که از این طریق قصد سفر به سوی کویر را داشته اند . بنای رباط متعلق به دوره قاجار است و از معماری آن شامل سردر ورودی ایوانچه های طرفین ورودی به عنوان توقف‌گاه تابستانی،شاه‌نشین، فضای اصطبل، بارانداز و صحن است تزیینات جالب توجه این رباط استفاده از آجرهای با پخت ناقص است که با تلفیق آن با آجرهای معمولی اشکال هندسی زیبایی در قسمت پیشانی سردر ورودی و بخش شاه‌نشین آن به وجود آمده است . 

 مسجد مرندیز 

 

 این بنا با وسعت تقریبی ۶۰۰ متر مربع در ۳۷ کیلومتری شمال خاوری بجستان قرار دارد . معماری آن شامل صحن، ایوان، قبله و شبستان گنبددار بوده و از نوع بناهای یک ایوانی است .ایوان مقصوره بنا دارای پوششی است که با ایجاد تاق و تویزه در آن شکل گرفته . در بخش انتهایی این قسمت رسمی بندی های زیبا بر روی گچ ایجاد شده است . قسمتی از تزئینات این پوشش نیز به نقاشی گل اخرایی و ردیفی از قطار بندیهای گچی اختصاص یافته است . مسجد جامع مرندیز به سبب وجود بخشی از تزئینات و نمای بیرونی اطراف و صحن و ایوان از نظر نقشه و نوع عناصر تزئینی با مسجد تاریخی خواف ، مسجد رشتخوار ، و گنبد مقبره قطب الدین حیدر مشابه است . این بنا متعلق  به قرن یازدهم هجری است 

مسجد مزار 

 

در دامنه تپه ای طبیعی در هشت کیلومتری بجستان و به فاصله سه کیلومتری روستای مزار اثر با ارزشی واقع است که در دل تپه حفر شده و احتمالا با قلعه دختر مزار در ارتباط است زیرا قلعه مزبور برفراز این عارضه ساخته شده و بعنوان سردابه و پناهگاهی می توانست برای ساکنین آن مورد استفاده قرار گیرد. به احتمال بسیار زیاد این اثر در دوران اسلامی به عنوان زاویه و صومعه نیز به کار رفته است. امروزه این مکان با انجام تغییراتی در فضای داخلی به عنوان مسجد زمستانی اهالی مورد استفاده قرار گرفته که در مجاورت آن مسجد کنونی مزار واقع است فضای داخلی این محل همانند دیگر دخمه ها و پناهگاهها در میان خاک های فشرده تپه حفر شده و شامل تعدادی ستون چهارضلعی و مستحکم با تاق‌ها و فضاهایی وسیع است.     

کاروانسرای قاسم‌آباد

 

کاروانسرای قاسم آباد یکی از بناهای با ارزش بجا مانده از دوره صفوی می‌باشد که در روستایی به همین نام در ۲۰ کیلومتری غرب بجستان واقع گردیده است. این بنا در سال۸۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. بنای مذکور در مرکزیت روستا واقع گردیده و از خصوصیات بارز آن به معماری بسیار زیبا، تزئینات، نوع پوشش سقفها و بادگیر چهارضلعی آن می توان اشاره کرد.این بنا که یکی از کاروانسراهای شاه عباسی هفتگانه بجستان است در قدیم مسیر جاده ابریشم بوده که هم اکنون راه‌آهن بافق – مشهد از حاشیه آن می‌گذرد.کاروانسرای قاسم‌آباد بنایی است از معماری گذشته در دل کویر زیبای بجستان که بادگیر چهارضلعی آن در خراسان از معروفیت بالایی برخوردار است    

پارک طبیعی بجستان 

  

مجموعه پارک طبیعی و باغ زیبای پرندگان بجستان یکی از کم‌نظیرترین مجموعه های استان خراسان رضوی می باشد. این مجموعه شامل حیات وحش و نمایشگاه جلوه هایی از طبیعت و باغ پرندگان و سایت نگهداری آهو و جبیر می باشد. این پارک نسبتاً طبیعی چون نگینی زیبا در مرکز شهر بجستان است و دارای پرندگان زیبا و خوش الحانی همچون زاغی پا قرمز، طوطی های رنگارنگ، طاووس و … می باشد. این مجموعه همه‌روزه پذیرای علاقمندان به طبیعت و مسافرین نوروزی و گردشگرانی است که از این مسیر عبور می کنند.     

سیاه کوه هلالی 

 

 منطقه حفاظت شده «هلالی» در جنوب شرق شهرستان بجستان و غرب گناباد با وسعتی قریب به ۱۲۰۰۰۰ هکتار قرارگرفته است. منطقه ییلاقی سیاه کوه دارای کوههای مرتفع و به هم پیوسته و دره های سرسبز و عمیق و چشمه‌سارهای متعدد می‌باشد.از مهمترین گونه های جانوری آن می توان به آهو ، کل و بز، قوچ و میش، سمور و گربه وحشی اشاره کرد. پوشش گیاهی منطقه نیز شامل زیره سیاه، کاکوتی، رازیانه،درختان بنه، انجیر، تاغ ، بادامشک و زرشک می باشد. 

این منطقه به دلیل آنکه در اقلیم نیمه خشک و بیابانی قرار گرفته است قابلیت های خوبی در جهت جذب گردشگری و مسافران عبوری از این منطقه دارد. بهار این منطقه به لحاظ رویش گل های نظیر لاله و شقایق بسیار جذاب و خیره کننده است دامنه های سیاه کوه هلالی و دره نوبهار از جمله مکانهایی است که همچون نگینی در حاشیه کویر خودنمایی می کند.

 

مشاغل و هنرهای سنتی بجستان

در شهرستان بجستان از دیرباز هنرها سنتی و مشاغل سنتی جایگاه ویژه‌ای در تامین معیشت مردم این سرزمین داشته‌اند.هنوز در گوشه و کنار شهر و روستاهای این منطقه می توان بخشی از این مشاغل بومی را مشاهده کرد.از این مشاغل می توان به، گیوه‌دوزی در روستاهای جزین، بقچیر و افکان ، آهنگ، گلیم بافی در یونسی، فخرآباد، نیان، ابراهیم‌آباد و قالی بافی، پارچه‌بافی، نمدمالی، حوله‌بافی و سبدبافی در سایر مناطق اشاره کرد.سابق بر این قالیچه های آن با نقش بلوچی به دلیل کیفیت به خارج صادر می‌شد.

سوغات بجستان

 

 در میان سوغات سفر بجستان می توان از یاقوت سرخ کویر یا همان انار بجستان نام برد که به بسیاری از کشورهای اروپایی و شرق دور صادر می شود و کام هر رهگذری و مسافری را که پا به این شهر می گذارد شیرین می‌کند.از سوغات مشهور شهر بجستان می توان از کلوچه و حلوای این شهر نام برد که در بازار شهرهای اطراف، جایگاه ویژه ای دارد.از دیگر محصولات و سوغات این منطقه می توان زعفران ، زیره و حنا، پسته و محصولات خشکباری اشاره کرد که می تواند بخش زیادی از سبد خرید مسافران را پر نماید.   

سایر تفرجگاهها ومناطق ییلاقی

 

 بجستان از یک سو به کویر و از سوی دیگر به کوههای مرتفع سیاه‌کوه منتهی می شود. وجود مناطق ییلاقی همچون «تنگه نسترن»، «بوستان طبیعی نوبهار»، «دره آهنگ»، «باغ سلیمه مزار»و «سد سریده» به لحاظ رویش لاله های درشت و گلگون و شقایق‌های زیبای بهاری و بیدمشک‌های زیبا و دو منطقه حفاظت شده «هلالی» و «افتخار» با گونه‌های کم‌نظیر حیات‌وحش و کویر زیبای بجستان از دیگر جاذبه های گردشگری بجستان می باشد.